معدن شادان در استان خراسان جنوبی، شهرستان خوسف، حدود ۶۵ تا ۷۰ کیلومتر جنوب‑غرب شهر بیرجند قرار دارد. این معدن تحت امتیاز و بهرهبرداری شرکت معادن و صنایع معدنی کارند صدر جهان فعالیت میکند.
از لحاظ زمینشناسی، معدن شادان بهعنوان «اولین کانسار پورفیری غنی از طلا در ایران» شناخته شده است.
ذخیره قطعی معدن شادان بالغ بر ۵۴٫۸ میلیون تن کانسنگ گزارش شده است. برخی گزارشها نیز رقم ذخیره را نزدیک به ۲۷٫۸ میلیون تن بیان کردهاند.
عیار طلا در این کانسار تقریباً ۰٫۵۵ گرم در هر تن (۵۵ صدم گرم/تن) گزارش شده است.
کانیسازی طلا و مس در شادان در چند نوع رخ داده است، از جمله:
تیپ پورفیری: مرتبط با تودههای نفوذی و دگرسانیهای پتاسیک، پروپیلیتیک و فیلیک.
تیپ رگهای: رگهها و زونهای سیلیسی‑کربناته و سیلیسی‑برشی که در امتداد شکستگیها توسعه یافتهاند.
تیپ پلاسری: نهشتههای نابرجای اقتصادی در بخش جنوبی محدوده که با فرآیندهای سیلابی و تجمع کانیهای سنگین شکل گرفتهاند.
مکان قرارگیری آن نیز در حاشیه شرقی بلوک لوت قرار دارد که تحت تأثیر ماگماتیسم گسترده کالک‑آلکالن و آلکالن است و همین زمینه را برای تشکیل ذخایر مس‑طلا فراهم کرده است.
پس از تأمین موقعیت و ذخایر، نوبت به روند عملیاتی استخراج، فرآوری و بهرهبرداری میرسد.
عملیات استخراج معدن شادان از مهرماه سال ۱۳۹۹ به صورت روباز آغاز شده است. در ابتدا با استفاده از بیلهای مکانیکی کار میشد، لیکن در حال حاضر عملیات انفجاری برای استخراج منظم ماهانه حدود ۸۰ هزار تن کانسنگ اکسیدی انجام میشود.
فرآوری زونهای اکسیدی طلا به صورت هیپلیچینگ (leaching) انجام میشود. ظرفیتهای مختلف ۵۰ هزار، ۱۰۰ هزار و یکمیلیون تن در نظر گرفته شدهاند. کارخانه فرآوری با هدف تولید شمش طلا در محدوده ایجاد شده است؛ ظرفیت سالانه تولید شمش طلا در این معدن حدود ۳۰۰ کیلوگرم گزارش شده است.
فرایند به این شکل است که پس از خردایش و آمادهسازی کانسنگ، با استفاده از محلول سیانید طلا از سنگ جدا شده، سپس مس موجود نیز از محلول جدا میشود و بعد از جذب طلا توسط کربن فعال، عملیات ذوب و تبدیل به شمش انجام میگردد.
معدن شادان جهت فعالیتهای بهرهبرداری نیازمند برق، آب، خطوط انتقال و کارخانه بوده است. برای مثال، خط انتقال برق ۴۰۰ کیلووات و ۳۰۰۰ کیلووات و زیرساخت آب در سال ۱۴۰۰ تکمیل شده است. همچنین، واحد سنگشکن با ظرفیت ماهانه ۸۰ هزار تن در شهریورماه ۱۴۰۰ راهاندازی شده است.
هرچند معدن شادان از لحاظ ذخیره و موقعیت در شرق کشور سهم مهمی دارد، اما با موانع و چالشهایی روبروست؛ در عین حال چشمانداز روشنی نیز پیش رو دارد.
تأمین زیرساختها: یکی از مشکلات عمده تأمین آب، برق و زیرساخت لازم برای اجرای طرحهای توسعه معدن است.
عیار نسبتاً پایین: اگرچه ذخیره زیاد است، اما عیار حدود نیم گرم در تن، استخراج را نیازمند فناوری و هزینههای مناسب میکند.
فرآوری و سرمایهگذاری: ایجاد کارخانههای فرآوری با ظرفیت بالا نیازمند سرمایهگذاری قابل توجه است.
با توجه به ذخیره گسترده، معدن شادان میتواند به تبدیل یکی از معادن راهبردی استان خراسان جنوبی و کشور بدل شود.
توسعه بخش فرآوری و تولید شمش طلا از این معدن، ارزش افزوده منطقه را افزایش میدهد و اشتغالزایی قابل توجهی دارد.
ارتقای فناوری استخراج، بهرهوری را بالا برده و میتواند هزینهها را کاهش دهد، که برای معادنی با عیار متوسط اهمیت دارد.
| شاخص | مقدار تقریباً گزارش شده |
|---|---|
| موقعیت جغرافیایی | ~۶۵ تا ۷۰ کیلومتر جنوب‑غرب شهر بیرجند، شهرستان خوسف |
| ذخیره قطعی کانسنگ | حدود ۵۴٫۸ میلیون تن (همچنین برخی گزارشها ~۲۷٫۸ میلیون تن) |
| عیار طلا | ~۰٫۵۵ گرم در تن |
| نوع کانیسازی | پورفیری، رگهای، پلاسری |
| ظرفیت تولید شمش | ~۳۰۰ کیلوگرم طلا در سال |
| تاریخ شروع استخراج | مهرماه ۱۳۹۹ |
معدن طلای شادان، با توجه به موقعیت ژئولوژیکی مناسب، ذخیره قابل توجه و امکان توسعه فرآیند استخراج و فرآوری، یکی از معادن کلیدی شرق ایران به شمار میآید. باوجود چالشهایی همچون تأمین زیرساخت، هزینههای بهرهبرداری و نسبت عیار، اما چشمانداز آن با گسترش کارخانههای فرآوری، تولید شمش طلا، و ایجاد ارزش افزوده، مثبت است. بهرهبرداری موفق از این معدن میتواند نقش مهمی در توسعه منطقه خراسان جنوبی و اقتصاد معدن پایه کشور ایفا کند. از سوی دیگر، بهرهگیری از فناوریهای پیشرفته استخراج، مدیریت محیطزیستی و فکر به پایداری بهرهبرداری اهمیت دارد تا علاوه بر استخراج، توسعه منطقهای نیز تحقق یابد. بهطور کلی، معدن شادان میتواند نمونهای برای تلفیق منابع طبیعی، فناوری، و توسعه اقتصادی منطقهای باشد.
